กิจกรรมที่เกิดขึ้น
ชาวบ้านชุมชนบ้านทะเลนอก ตำบลหัวเขา อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา ได้รวมตัวกันจัดตั้ง “วิสาหกิจชุมชนบ้านทะเลนอก” เพื่อพัฒนาและส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยชุมชน ในพื้นที่ “เกาะหนู” เกาะเล็ก ๆ ในทะเลสาบสงขลา โดยมีเป้าหมายในการสร้างรายได้เสริมให้กับครอบครัว ควบคู่ไปกับการประกอบอาชีพประมงพื้นบ้าน ซึ่งเป็นอาชีพหลักในพื้นที่ ปัจจุบันกลุ่มวิสาหกิจชุมชนมีเรือให้บริการนักท่องเที่ยวจำนวน 15 ลำ และดำเนินกิจกรรมท่องเที่ยวในลักษณะ “ทริปสองเกาะ” ได้แก่ เกาะหนู และ เกาะแมว ซึ่งมีทรัพยากรทางธรรมชาติที่โดดเด่น ได้แก่ หน้าผาหินธรรมชาติ “ผาชมพู” บนเกาะหนู จุดชมวิวแบบ 360 องศา ถ้ำมรกต และแนวปะการังน้ำตื้นบริเวณเกาะแมว ซึ่งมีทั้งปะการังใบ ปะการังสมอง และในบางช่วงฤดูกาลอาจพบโลมาปากขวดสีชมพู ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์ทางระบบนิเวศชายฝั่ง กิจกรรมเหล่านี้ดำเนินการโดยไกด์ท้องถิ่นที่เป็นชาวประมงในพื้นที่ซึ่งมีความเชี่ยวชาญเรื่องร่องน้ำ และมีการอบรมด้านความปลอดภัย การบริการ และได้รับการขึ้นทะเบียนเรืออย่างถูกต้อง กลุ่มวิสาหกิจชุมชนยังได้จดทะเบียนถูกต้องตามกฎหมาย เพื่อรองรับการเติบโตและความยั่งยืนของการท่องเที่ยวชุมชนในระยะยาว พร้อมผนึกกำลังขับเคลื่อนต่อไปในการยกระดับมาตรฐานความปลอดภัย เพื่อสร้างความเชื่อมั่นให้แก่นักท่องเที่ยว ทั้งในด้านเรือ ไกด์ และการรับมือเหตุฉุกเฉิน และส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ (Go-Green) โดยบูรณาการความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ทั้งชุมชน ผู้ประกอบการ นักท่องเที่ยว และภาคราชการ เพื่อร่วมกันอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน
ผลกระทบที่เกิดขึ้น
- เกิดความตระหนักรู้ในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ชุมชนและนักท่องเที่ยวให้ความสำคัญกับการดูแลทรัพยากรทางทะเล เช่น แนวปะการัง ถ้ำมรกต ผาชมพู และสัตว์ทะเลหายากอย่างโลมาปากขวดสีชมพู ซึ่งเป็นดัชนีชี้วัดความสมบูรณ์ของระบบนิเวศ
- ลดผลกระทบจากการใช้ทรัพยากรเกินขนาด การมีไกด์ท้องถิ่นที่เป็นชาวประมง ช่วยควบคุมและให้ความรู้แก่นักท่องเที่ยวเกี่ยวกับวิธีปฏิบัติที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม เช่น ไม่จับสัตว์น้ำ ไม่เหยียบปะการัง และไม่ทิ้งขยะลงทะเล
- ส่งเสริมการฟื้นตัวของระบบนิเวศชายฝั่ง การจัดการพื้นที่ท่องเที่ยวร่วมกับการอนุรักษ์ ส่งผลให้ทรัพยากรธรรมชาติบางส่วนเริ่มฟื้นตัว เช่น การกลับมาของปลาและสัตว์น้ำในพื้นที่
- เกิดแนวทางท่องเที่ยวแบบยั่งยืน (Go-Green) ชุมชนร่วมรณรงค์การลดขยะ งดใช้พลาสติก ใช้บรรจุภัณฑ์ที่ย่อยสลายได้ และควบคุมจำนวนนักท่องเที่ยวเพื่อไม่ให้เกินขีดความสามารถของระบบนิเวศ
- เสริมสร้างรายได้และอาชีพให้กับชุมชน ประชาชนในพื้นที่มีรายได้เสริมจากการท่องเที่ยว เช่น ค่าบริการนำเที่ยว การขายผลิตภัณฑ์ท้องถิ่น และบริการอาหาร/เครื่องดื่ม
- เกิดการพัฒนาทักษะและศักยภาพของชาวบ้าน ชาวบ้านได้ผ่านการอบรมเรื่องความปลอดภัยทางเรือ การบริการนักท่องเที่ยว และการบริหารจัดการวิสาหกิจ ส่งผลให้เกิดการยกระดับมาตรฐานอาชีพ
- ส่งเสริมบทบาทของกลุ่มต่างๆ ในชุมชน กลุ่มสตรี เยาวชน และผู้สูงอายุมีส่วนร่วมในกิจกรรม เช่น ทำอาหาร การต้อนรับนักท่องเที่ยว การผลิตของที่ระลึก ฯลฯ
- สร้างความภาคภูมิใจและความรู้สึกเป็นเจ้าของในพื้นที่ การที่ชาวบ้านมีบทบาทในการจัดการการท่องเที่ยว ทำให้เกิดความภาคภูมิใจในทรัพยากรธรรมชาติและวัฒนธรรมท้องถิ่นของตนเอง
- เกิดความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ชุมชน ภาครัฐ และภาคเอกชนทำงานร่วมกันอย่างบูรณาการ เพื่อยกระดับการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ให้เป็นระบบและยั่งยืนในระยะยาว
ความสำเร็จที่ผ่านมา
บ้านทะเลนอกเป็นชุมชนประมงพื้นบ้านที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ซึ่งล้อมรอบด้วยอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ ประกอบด้วยท่าเรือน้ำลึกสงขลา ทางทิศตะวันออก และบริษัท ปตท.สผ. ทางทิศตะวันตก โดยมีทะเลหน้าบ้านที่ติดกับปากอ่าวและร่องน้ำทางเดินเรือ ซึ่งเชื่อมต่อระหว่างทะเลอ่าวไทยกับทะเลสาบสงขลา กระแสน้ำที่ไหลเข้าออกพัดพาแพลงก์ตอนซึ่งเป็นอาหารของสัตว์น้ำวัยอ่อนหลากหลายชนิดเข้าสู่พื้นที่ ส่งผลให้ระบบนิเวศบริเวณนี้มีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะสมกับการอาศัย ขยายพันธุ์ และเจริญเติบโตของสัตว์น้ำจำนวนมากกว่า 70 ชนิด ชุมชนสามารถประกอบอาชีพประมงพื้นบ้านได้อย่างยั่งยืน โดยไม่จำเป็นต้องออกไปห่างจากฝั่ง ซึ่งช่วยให้ชาวบ้านมีรายได้เพียงพอในการดำรงชีพและเลี้ยงดูครอบครัว ทะเลมีความสมบูรณ์ของสัตว์น้ำหลากหลายชนิด อาทิ ปลาทู ปลาแดง กุ้งหางแข็ง กุ้งแชบ๊วย และปูม้า โดยปลาทูเป็นชนิดที่จับได้ตลอดทั้งปี ส่วนสัตว์น้ำอื่น ๆ จะจับได้ตามฤดูกาลและเครื่องมือจับที่เหมาะสม อาชีพประมงพื้นบ้านจึงถือเป็นอาชีพหลักที่สร้างรายได้สำคัญและเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่ส่งต่อมายังคนรุ่นหลังอย่างยั่งยืน และปัจจุบัยได้รวมตัวกันจัดตั้งวิสาหกิจชุมชนบ้านทะเลนอกเพื่อพัฒนาและส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยชุมชน เป็นการสร้างรายได้เสริมให้กับครอบครัว ควบคู่ไปกับการประกอบอาชีพประมงพื้นบ้าน ซึ่งเป็นอาชีพหลักในพื้นที่
ผู้สนับสนุนโครงการ
สมาคมรักษ์ทะเลไทย
แผนการดำเนินงานในระยะต่อไป/สิ่งที่ต้องการสนับสนุน
- จัดสร้างพื้นที่อนุรักษ์ทะเลหน้าบ้านแห่งใหม่ บริเวณด้านนอกเขื่อนหินกันคลื่น เนื้อที่ความยาว 1 กิโลเมตร ความกว้าง 500 เมตร (ดูรูปตามแผนที่การใช้ประโยชน์ทรัพยากร) โดยพื้นที่ดังกล่าวไม่ได้กีดขวางร่องน้ำทางเดินเรือสินค้า เรือทหาร เป็นพื้นที่เหมาะสมในการอนุรักษ์เป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำวัยอ่อน และสามารถผลักดันให้ได้รับการประกาศเป็นพื้นที่คุ้มครองที่ถูกกฎหมาย ( LMMA)
- การหนุนเสริมท่องเที่ยวเชิงนิเวศ เกาะหนู (ผาชมพู) เกาะแมว (ดำน้ำดูปะการัง) เป็นอาชีพ สร้างรายได้ให้กับประมงพื้นบ้านอีกทางหนึ่ง
- ด้วยบริบทพื้นที่ความสมบูรณ์ของสัตว์น้ำ โดยเฉพาะ ปลาทูมีให้จับตลอดปี มีความชุกชุมมากตามช่วงฤดูกาล (แต่ทั้งนี้เมื่อจับปลาได้มาก แต่ราคาต่ำลง) การหนุนเสริมการจัดการผลผลิตประมงพื้นบ้าน เพื่อสร้างอาชีพรายได้ให้กับกลุ่มสตรีประมงในชุมชน ได้ผลิตอาหารทะเลที่มีคุณภาพ ทั้งสด และแปรรูปให้กับผู้บริโภค