รูปภาพ : เชียงใหม่นิวส์
กิจกรรมที่เกิดขึ้น
- ด้านการป้องกันรักษาป่า เช่น การกันลาดตระเวนป้องกันการลักลอบการตัดไม้ในฤดูฝน และการเกิดไฟป่าในฤดูร้อน การทำแนวกันไฟ การตั้งคณะกรรมการ และกฎระเบียบในการใช้ประโยชน์ป่าชุมชนร่วมกัน
- ด้านการฟื้นฟูป่า เช่น การเพาะกล้าไม้แลกเปลี่ยนกันในชุมชน การปลูกป่า การทำฝายชะลอน้ำ การทำความสะอาดแหล่งต้นน้ำในชุมชน และ การปล่อยสัตว์น้ำ เป็นต้น
- ด้านการต่อยอด เช่น การถ่ายทอดภูมิปัญญาการใช้ประโยชน์พืชท้องถิ่นจากผู้รู้ สู่เยาวชนเด็กรุ่นใหม่ การแปรรูปพืชอาหาร พืชสมุนไพร และ พืชสีย้อมธรรมชาติ เป็นต้น
รูปภาพ : เชียงใหม่นิวส์
ผลกระทบที่เกิดขึ้น
- การอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ - ความเชื่อและพิธีกรรม เช่น “หลื่อป่า” ทำให้เกิดเขตหวงห้ามทางธรรมชาติ ส่งผลให้ป่าต้นน้ำและระบบนิเวศยังคงความอุดมสมบูรณ์ และช่วยรักษาสัตว์ป่าไม่ให้สูญพันธุ์
- การป้องกันและฟื้นฟูระบบนิเวศ - การลาดตระเวนป้องกันไฟป่า การทำแนวกันไฟ การปลูกป่า และการสร้างฝายชะลอน้ำ มีส่วนช่วยฟื้นฟูพื้นที่ป่าให้สามารถรักษาความชุ่มชื้นและความหลากหลายของพันธุ์ไม้ในท้องถิ่นได้อย่างต่อเนื่อง
- การใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืน - การออกกฎระเบียบร่วมกันในชุมชนและการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น ทำให้การใช้ประโยชน์จากพืชป่าเป็นไปอย่างยั่งยืน ไม่ส่งผลกระทบเชิงลบต่อระบบนิเวศ
- การเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน - กระบวนการมีส่วนร่วม เช่น การตั้งคณะกรรมการ การจัดกิจกรรมร่วมกัน ช่วยให้ชุมชนมีความสามัคคี มีความรับผิดชอบร่วมในการดูแลป่า และเกิดการถ่ายทอดองค์ความรู้จากรุ่นสู่รุ่น
- บทบาทผู้นำที่มีวิสัยทัศน์และความเสียสละ - ผู้นำชุมชนสามารถสื่อสารและสร้างความเข้าใจให้กับชาวบ้าน พร้อมทั้งเชื่อมโยงเครือข่ายภายนอกมาสนับสนุนการพัฒนา ทำให้ชุมชนมีความเชื่อมั่นในตนเองและได้รับการยอมรับจากภายนอก
- การสร้างโอกาสทางเศรษฐกิจในท้องถิ่น - การแปรรูปผลผลิตจากพืชท้องถิ่น เช่น สมุนไพร ผัก ผลไม้ หรือผลิตภัณฑ์จากกาแฟ ส่งเสริมรายได้แก่ชุมชนควบคู่กับการอนุรักษ์ทรัพยากร
- การสนับสนุนจากเครือข่ายภายนอก - การทำงานร่วมกับภาคีเครือข่ายภายนอก ทั้งในด้านงบประมาณ อุปกรณ์ และองค์ความรู้ ช่วยส่งเสริมศักยภาพของชุมชนในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสร้างความมั่นคงในการดำรงชีวิต
ความสำเร็จที่ผ่านมา
บ้านห้วยอีค่าง ตำบลแม่วิน อำเภอแม่วาง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นชุมชนชาติพันธุ์กะเหรี่ยงที่มีรากเหง้าลึกซึ้งผูกพันกับธรรมชาติและวัฒนธรรมดั้งเดิมมาอย่างยาวนาน ชาวบ้านมีวิถีชีวิตที่พึ่งพาและอยู่ร่วมกับป่าอย่างกลมกลืน โดยใช้ความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการดูแลทรัพยากรธรรมชาติอย่างชาญฉลาดและมีจิตสำนึกต่อการอนุรักษ์ หากพื้นที่ใดในป่ามีความอุดมสมบูรณ์ โดยเฉพาะป่าต้นน้ำ ชาวบ้านจะร่วมกันประกาศให้เป็นเขตอนุรักษ์ และจัดพิธีกรรมที่เรียกว่า “หลื่อป่า” หรือพิธีไหว้เจ้าป่าเจ้าเขา เพื่อขอขมาและขอให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วยปกปักษ์รักษาผืนป่าให้คงอยู่ และเป็นการย้ำเตือนให้คนในชุมชนเคารพกฎและไม่บุกรุกพื้นที่ดังกล่าว การสร้างจิตสำนึกในการดูแลป่ามิได้เกิดขึ้นเฉพาะในกลุ่มผู้ใหญ่ แต่ยังส่งต่อผ่าน นิทาน เรื่องเล่า และพิธีกรรม เช่น ประเพณีการนำรกเด็กแรกเกิดใส่กระบอกไม้ไผ่แล้วผูกไว้กับต้นไม้ต้นหนึ่ง ซึ่งถือว่าเป็น "เดปอ" หรือ "ขวัญ" ประจำตัวลูก ต้นไม้ต้นนั้นจะต้องได้รับการดูแลและห้ามตัดตลอดชีวิตของเด็กคนนั้น เรื่องเล่าเหล่านี้หล่อหลอมให้เด็กและเยาวชนเติบโตมาพร้อมกับความเข้าใจและเคารพในธรรมชาติ ความรู้และบทบาทในการดูแลชุมชนถูกส่งต่อผ่านเครือญาติและครอบครัวขยายที่มีความใกล้ชิดกัน คนในหมู่บ้านส่วนใหญ่มีสายเลือดเดียวกัน และยังเชื่อมั่นในระบบเครือญาติแบบดั้งเดิม โดยเฉพาะ "สายแม่" ที่มีบทบาทสำคัญในวัฒนธรรมของชาวปกาเกอะญอ ความสัมพันธ์เชิงเครือญาติเหล่านี้เอื้อต่อการช่วยเหลือเกื้อกูลกันอย่างต่อเนื่อง และเป็นกลไกสำคัญที่ทำให้ชุมชนเข้มแข็งทั้งในยามปกติและยามเผชิญปัญหา ในขณะเดียวกัน ชาวบ้านยังคงรักษาความเชื่อทางศาสนาและความเชื่อเรื่องผีและธรรมชาติไว้ควบคู่กันซุ่งยังคงปรากฏอยู่ในชีวิตประจำวันของชุมชนจนถึงปัจจุบัน และมีบทบาททั้งในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและการรักษาความสัมพันธ์ในชุมชน ปัจจุบัน ชุมชนบ้านห้วยอีค่างได้พัฒนาไปอีกขั้นด้วยการรวมกลุ่มจัดตั้งเป็นองค์กรชุมชน มีการจัดตั้งกลุ่มอาชีพต่าง ๆ โดยมีเป้าหมายเพื่อการพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน การแลกเปลี่ยนความรู้ การแก้ไขปัญหาร่วมกัน รวมถึงการจัดการเงินทุนหมุนเวียนเพื่อสนับสนุนการประกอบอาชีพ กลุ่มอาชีพเหล่านี้จึงไม่เพียงแค่สร้างรายได้ให้แก่ครัวเรือน แต่ยังเสริมความมั่นคงทางเศรษฐกิจควบคู่กับการอนุรักษ์วัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อมไว้ได้อย่างลงตัว
![ภาพประกอบ]
รูปภาพ : เชียงใหม่นิวส์
ผู้สนับสนุนโครงการ
สถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูง (สวพส.)
แผนการดำเนินงานในระยะต่อไป/สิ่งที่ต้องการสนับสนุน
1. ด้านการอนุรักษ์
1.1 ดำเนินพิธีบวชป่าในพื้นที่ป่าต้นน้ำ
1.2 อนุรักษ์พื้นที่ป่าเดปอ ซึ่งเป็นแหล่งทรัพยากรสำคัญของชุมชน
1.3 จัดทำแนวกันไฟ เพื่อป้องกันไฟป่าที่อาจเกิดขึ้นในช่วงฤดูแล้ง
1.4 กำหนดเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำและสัตว์ป่า
1.5 ใช้พิธีกรรม ความเชื่อ และภูมิปัญญาท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ในการจัดการและดูแลพื้นที่ป่าอย่างเหมาะสม
2. ด้านการฟื้นฟูและเพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพ
2.1 เพิ่มพันธุ์สัตว์น้ำในแหล่งน้ำธรรมชาติ
2.2 ส่งเสริมการปลูกพืชผักพื้นถิ่นและสมุนไพรในเขตป่าชุมชน
2.3 ก่อสร้างฝายชะลอน้ำ เพื่อรักษาความชุ่มชื้นของพื้นที่ป่า
2.4 ฟื้นฟูพิธีกรรมขอฝนซึ่งเป็นความเชื่อดั้งเดิมของชุมชน
3. ด้านการพัฒนา
3.1 ปลูกต้นพญาเสือโคร่งริมถนน เพื่อเสริมทัศนียภาพและส่งเสริมการท่องเที่ยว
3.2 นำสมุนไพรจากป่ามาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ชุมชน
3.3 พัฒนาเส้นทางการเรียนรู้ และเส้นทางท่องเที่ยวในพื้นที่ป่าชุมชน
3.4 สร้างแทงค์เก็บน้ำฝน เพื่อเป็นแหล่งน้ำสำรองในการดับไฟป่า
3.5 จัดตั้งร้านกิจกรรมเพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ของเด็กและเยาวชนในพื้นที่
4. ด้านการควบคุมดูแลพื้นที่
4.1 ปรับปรุงกฎระเบียบของชุมชนให้เหมาะสมกับสถานการณ์ปัจจุบัน
4.2 จัดสัดส่วนพื้นที่การใช้ประโยชน์ให้ชัดเจน ไม่ทับซ้อนกับพื้นที่อนุรักษ์ 4.3 มอบหมายให้คณะกรรมการป่าชุมชนรับหน้าที่ดูแลพื้นที่ และตรวจสอบผู้ที่กระทำผิดตามระเบียบของชุมชน
5. ด้านการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรป่าอย่างยั่งยืน
5.1 จัดทำระบบประปาภูเขาเพื่อใช้ในครัวเรือน
5.2 ใช้ป่าเป็นแหล่งอาหารตามฤดูกาล เช่น เห็ด ผักป่า
5.3 ใช้ไม้จากป่าในกรณีจำเป็น เช่น สร้างบ้าน ทำรั้ว คอกสัตว์ หรือเพื่อประโยชน์สาธารณะของชุมชน
5.4 กำหนดพื้นที่สำหรับการเลี้ยงสัตว์ เช่น วัว
5.5 ก่อสร้างฝายเพื่อสนับสนุนการเกษตร
5.6 นำส่วนต่าง ๆ ของต้นไม้ที่ให้สีธรรมชาติโดยเฉพาะเปลือกไม้ มาใช้ในการย้อมผ้าทอของชุมชน
รูปภาพ : เชียงใหม่นิวส์