ฐานข้อมูลนำเสนอเบื้องต้น (Profile)

บ้านแม่ยางส้าน อ.แม่แจ่ม จ.เชียงใหม่

พื้นที่ดำเนินโครงการ

Latitude/Longitude: 18.48331 / 98.44531

ข้อมูลด้านนิเวศบริการ

ประเภทของระบบนิเวศ :

ป่าบก

ผลลัพธ์ของนิเวศบริการ :

ลดฝุ่น PM2.5 ลดไฟป่า การกักเก็บคาร์บอน ความหลากหลายทางชีวภาพ ลดการพังทลายของหน้าดิน ลดความรุนแรงของน้ำท่วมป่าชุมชนเพื่อการอนุรักษ์ 1598 ไร่ทำคาร์บอนเครดิตในพื้นที่ป่า 500 กว่าไร่

กิจกรรมฟื้นฟูดูแลนิเวศบริการสำหรับป่าบก :

ป้องกันและจัดการไฟป่า ปลูกป่า วัดผลเชิงวิทยาศาสตร์ ท่องเที่ยวเชิงนิเวศ เกษตรเชิงนิเวศ

เกี่ยวกับโครงการ

ข้อมูลพื้นฐาน

บ้านแม่ยางส้าน เป็นชุมชนชาติพันธุ์ปกาเกอะญอ (กะเหรี่ยงสะกอ) ที่ตั้งถิ่นฐานในพื้นที่อุดมสมบูรณ์ทางธรรมชาติ และยังคงรักษาวิถีวัฒนธรรมและภูมิปัญญาท้องถิ่นไว้ได้อย่างเข้มแข็ง เดิมเรียกว่า “บ้านยางส้า” ต่อมาเพี้ยนเป็น “ยางส้าน” และมีการเปลี่ยนชื่ออย่างเป็นทางการตามความเห็นของผู้อาวุโสในชุมชนเป็น “บ้านแม่ยางส้าน” เพื่อความเป็นสิริมงคล ชุมชนตั้งอยู่ในเขตพื้นที่สูง เนินเขาสลับซับซ้อน มีความสูงเฉลี่ยจากระดับน้ำทะเลประมาณ 840 เมตร พื้นที่ทำกินอยู่ในระดับความสูง 800–1,000 เมตร ครอบคลุมพื้นที่ต้นน้ำลุ่มน้ำแม่แรก มีความลาดชันเฉลี่ย 20–30% ล้อมรอบด้วยภูเขาและลำห้วยธรรมชาติ ได้แก่ ลำห้วยต้อแต้ ลำห้วยแม่ยางส้าน และลำห้วยแม่กองงอน มีพื้นที่ป่าชุมชนขนาดรวม 2,538 ไร่ 3 งาน 23 ตารางวา แบ่งเป็นพื้นที่เพื่อการอนุรักษ์ 1,598 ไร่ 26 ตารางวา และพื้นที่ใช้ประโยชน์ 940 ไร่ 2 งาน 97 ตารางวา มีการจัดการโดยระบบโซนนิ่งอย่างชัดเจน เพื่อความสมดุลระหว่างการอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน โดยชาวบ้านส่วนใหญ่จะประกอบอาชีพเกษตรกรรม เช่น การทำไร่หมุนเวียน การปลูกข้าวไร่ควบคู่กับพืชผักหลากชนิด และพืชเศรษฐกิจเชิงพาณิชย์ตามฤดูกาลรวมถึงไม้ผล เช่น ลิ้นจี่ มะขามหวาน และการเลี้ยงสัตว์ภายในครัวเรือน นอกจากนี้ยังมีรายได้เสริมจากการรับจ้างทั่วไป การทอผ้า และการทำหัตถกรรมจากไม้ไผ่ ในด้านความเชื่อ ชุมชนยังคงยึดถือระบบความเชื่อดั้งเดิมร่วมกับศาสนาพุทธแบบผสมผสาน โดยเคารพผีป่า ผีน้ำ ผีฝาย ผีถนน และผีปู่ญาติ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตและการอยู่ร่วมกับธรรมชาติของกลุ่มชาติพันธุ์ปกาเกอะญอ

ปัญหาที่เกิดขึ้น

บ้านห้วยยางส้าน ตำบลท่าผา อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ เป็นชุมชนชาติพันธุ์กะเหรี่ยงที่ตั้งถิ่นฐานอยู่บนพื้นที่สูงมาอย่างยาวนานกว่า 100 ปี อย่างไรก็ตาม ชาวบ้านส่วนใหญ่ยังคงประสบปัญหาเรื่องสิทธิในที่ดิน โดยไม่มีเอกสารสิทธิ์ที่ชัดเจน หรือมีเพียงสิทธิ์ครอบครองชั่วคราว ยังไม่ได้รับกรรมสิทธิ์ในที่ดินทำกินอย่างถูกต้องตามกฎหมาย ส่งผลกระทบต่อความมั่นคงในชีวิตและการพัฒนาในระยะยาว ในด้านทรัพยากรน้ำ อำเภอแม่แจ่มซึ่งเป็นพื้นที่ต้นน้ำของแม่น้ำแจ่มที่ไหลลงสู่แม่น้ำปิง มีลำน้ำสาขาทั้งหมด 16 สาย แต่ในจำนวนนี้มีถึง 8 สายที่แห้งขอดในช่วงหน้าแล้ง ทำให้เกษตรกรไม่สามารถทำการเพาะปลูกได้อย่างต่อเนื่อง ส่งผลให้ต้องพึ่งพาการปลูกพืชที่ใช้น้ำน้อย เช่น ข้าวโพด ซึ่งมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมจากการเผาตอซังและสร้างมลภาวะในพื้นที่ ขณะเดียวกันราคาผลผลิตยังอยู่ในระดับต่ำและขาดตลาดรองรับที่ชัดเจน นอกจากนี้ พื้นที่ส่วนใหญ่ของอำเภอแม่แจ่มอยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติกว่า 90 เปอร์เซ็นต์ ประกอบกับภูมิประเทศเป็นภูเขาสูงและทุรกันดาร ทำให้การเดินทางและขนส่งในพื้นที่เป็นไปด้วยความยากลำบาก ส่งผลกระทบต่อการเข้าถึงโอกาสทางเศรษฐกิจและบริการขั้นพื้นฐานของชุมชนอย่างเป็นระบบ

พันธกิจ/วัตถุประสงค์ของโครงการ

ชุมชนบ้านแม่ยางส้านมีเป้าหมายในการพัฒนาแนวทาง การท่องเที่ยวโดยชุมชน เพื่อเป็นทางเลือกในการสร้างรายได้ควบคู่กับการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและวัฒนธรรมท้องถิ่น โดยมุ่งพัฒนาให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศและวัฒนธรรมอย่างยั่งยืน ผ่านกิจกรรมโฮมสเตย์และการเดินป่าศึกษาธรรมชาติ พร้อมทั้งส่งเสริมศักยภาพของคนในชุมชน

รายละเอียดโครงการ

ภาพประกอบ

รูปภาพ : วิกิชุมชน

กิจกรรมที่เกิดขึ้น

ชุมชนบ้านแม่ยางส้านได้ริเริ่มแนวทาง “การท่องเที่ยวโดยชุมชน” โดยมุ่งพัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศและวัฒนธรรม ผ่านรูปแบบการท่องเที่ยวแบบโฮมสเตย์ และกิจกรรมเดินป่าศึกษาธรรมชาติ เป็นอีกทางเลือกในการสร้างรายได้และส่งเสริมการอนุรักษ์ทรัพยากรท้องถิ่น

เพื่อเตรียมความพร้อมสู่การพัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน ชุมชนได้ดำเนินกิจกรรมเพื่อเสริมสร้างศักยภาพของคนในด้านต่างๆ ได้แก่

การบริหารจัดการระบบท่องเที่ยวโดยชุมชน
การจัดทำที่พักแบบโฮมสเตย์และการบริการนักท่องเที่ยวอย่างมีมาตรฐาน
การเตรียมอาหารและการจัดการครัวในชุมชน
การจัดทำบัญชีและการบริหารการเงินที่เกี่ยวข้องกับกิจกรรมท่องเที่ยว
การอบรมและพัฒนาทักษะการเป็นมัคคุเทศก์ท้องถิ่นหรือไกด์นำเที่ยว

ผลกระทบที่เกิดขึ้น

ช่วยกระตุ้นให้ชุมชนเห็นคุณค่าและตระหนักถึงความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติในท้องถิ่น เช่น ป่าไม้ แหล่งน้ำ และความหลากหลายทางชีวภาพ
การจัดกิจกรรมเดินป่าศึกษาธรรมชาติและโฮมสเตย์ในรูปแบบเชิงนิเวศ ช่วยส่งเสริมแนวทางการอนุรักษ์อย่างมีส่วนร่วม ลดแรงกดดันต่อการใช้ทรัพยากรเกินขนาด
เกิดการฟื้นฟูพื้นที่ป่าที่เคยเสื่อมโทรม และมีการกำหนดแนวทางการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรอย่างเหมาะสมและยั่งยืน
ส่งเสริมการสร้างอาชีพใหม่ เพิ่มรายได้ให้กับครัวเรือน ลดการพึ่งพาเกษตรเชิงเดี่ยว
ช่วยพัฒนาทักษะของคนในชุมชน ทั้งในด้านการบริการ การจัดการท่องเที่ยว การสื่อสาร และการเงิน
ส่งเสริมความร่วมมือและความสามัคคีภายในชุมชนผ่านกระบวนการมีส่วนร่วม
รักษาและฟื้นฟูวัฒนธรรมท้องถิ่นให้กลับมาเป็นจุดแข็งของชุมชน ผ่านกิจกรรมที่เชื่อมโยงกับอัตลักษณ์ชาติพันธุ์

ความสำเร็จที่ผ่านมา

ตลอดระยะเวลากว่า 30 ปีที่ผ่านมา ชุมชนบ้านแม่ยางส้านได้ผ่านการปรับเปลี่ยนรูปแบบการทำเกษตรกรรมจากระบบเกษตรกรรมดั้งเดิมที่สอดคล้องกับภูมิสังคมของพื้นที่สูง สู่การทำเกษตรเชิงเดี่ยวที่เน้นผลผลิตเชิงพาณิชย์ โดยมีการใช้สารเคมีและการลงทุนเพิ่มขึ้น แม้ในปัจจุบันจะมีการริเริ่มแนวทางเกษตรกรรมทางเลือกแล้วก็ตาม แต่ชาวบ้านส่วนใหญ่ในทั้ง 4 หย่อมบ้าน (แม่ยางส้านบน แม่ยางส้านล่าง ป่าเฮี๊ยะ และแม่กองงอน) ยังคงพึ่งพาเกษตรเชิงเดี่ยวเป็นอาชีพหลัก เช่น การปลูกข้าวโพด ฟักทอง กะหล่ำ และขิง ภายหลังจากที่ชุมชนได้รับสิทธิในที่ดินทำกินภายใต้โครงการ คทช. (โครงการจัดที่ดินทำกินให้ชุมชน) ได้มีหน่วยงานภาครัฐและภาคเอกชนหลายภาคส่วนเข้ามาสนับสนุนอย่างต่อเนื่อง ทั้งด้านการส่งเสริมระบบการผลิตที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม การยกระดับคุณภาพชีวิต และการพัฒนาอาชีพทางเลือกให้แก่ชุมชน หนึ่งในความก้าวหน้าที่สำคัญ คือ การพัฒนาการท่องเที่ยวโดยชุมชน ซึ่งเป็นแนวทางใหม่ที่ช่วยสร้างรายได้เสริม ลดการพึ่งพาเกษตรเชิงเดี่ยว และส่งเสริมการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและวัฒนธรรมท้องถิ่นอย่างยั่งยืน เป็นรากฐานของการพัฒนาชุมชนอย่างสมดุลทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม

ผู้สนับสนุนโครงการ

มูลนิธิไทยรักษ์ป่า
มูลนิธิเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืนภาคเหนือ
เทศบาลท่าผา

แผนการดำเนินงานในระยะต่อไป/สิ่งที่ต้องการสนับสนุน

แผนการจัดการป่าชุมชน 5 ด้าน

แผนการอนุรักษ์

การจัดการป่าตามจารีตประเพณีของชุมชน เลี้ยงผีขุนน้ำ
มีการจัดการป้องกันไฟป่า โดยทำแนวกันไฟ เฝ้าระวังไฟป่า ทำฝายชะลอน้ำ ทำถนนลาดตระเวน ฯลฯ

แผนการฟื้นฟู

เลี้ยงวัวควายในเขตป่า ช่วยสร้างความสมบูรณ์ให้กับป่า

แผนการพัฒนา

ทำคาร์บอนเครดิตในพื้นที่ป่า 500 กว่าไร่ กับมูลนิธิไทยรักษ์ป่า
พัฒนาพื้นที่ท่องเที่ยวป่าชุมชน และเส้นทางท่องเที่ยว เช่น จุดชมวิว จุดกุหลาบพันปี ถ้ำ น้ำตก เป็นต้น
พัฒนากลุ่มท่องเที่ยว
ปลูกพืชเศรษฐกิจแซมในป่าชุมชน เช่น กาแฟ

แผนการควบคุมดูแล

ปรับปรุงกฎระเบียบชุมชน
สร้างความเข้าใจคนในชุมชนร่วมกัน
การจัดการโซนนิ่งพื้นที่ป่า พื้นที่ทำกิน และพื้นที่อื่นๆ ให้ชัดเจน

แผนการใช้ประโยชน์

ทำระบบประปาหมู่บ้าน
การใช้ไม้ใช้สอยในครอบครัวและสาธารณะประโยชน์
การหาของป่า เช่น เห็ด น้ำผึ้ง หน่อไม้ ฯลฯ

ภาพประกอบ

รูปภาพ : วิกิชุมชน