รูปภาพ : ศูนย์การเรียนรู้โจ้โก้
กิจกรรมที่เกิดขึ้น
การดำเนินกิจกรรมเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตและการจัดการทรัพยากรอย่างเป็นระบบ ครอบคลุมทั้งด้านที่ดิน แหล่งน้ำ การเงิน รวมถึงการส่งเสริมกลุ่มเป้าหมาย การจัดอบรมและส่งเสริมความรู้แก่กลุ่มผู้สูงอายุ ครอบครัว และเยาวชน เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตและสร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชนในระยะยาว โดยสามารถสรุปกิจกรรมหลักได้ดังนี้ 1. ด้านที่ดิน - การจัดระเบียบและบริหารจัดการแปลงเกษตรและพื้นที่ทำกินให้เหมาะสม - การดำเนินการขอขึ้นทะเบียนพื้นที่เขตป่าเพื่อนำมาบำรุงรักษาและพัฒนาเป็นป่าชุมชนอย่างถูกต้องตามกฎหมาย 2. ด้านแหล่งน้ำ - การจัดตั้งและพัฒนาองค์กรผู้ใช้น้ำให้มีระบบบริหารจัดการที่มีประสิทธิภาพ - การพัฒนาและปรับปรุงแหล่งน้ำ รวมถึงการสร้างระบบกระจายน้ำเพื่อให้แหล่งน้ำเพียงพอสำหรับแปลงเกษตรของชุมชน 3. ด้านการเงิน การออม และสวัสดิการชุมชน - การจัดตั้งกลุ่มออมทรัพย์เพื่อการลงทุน และการสร้างระบบสวัสดิการชุมชน เช่น การออมเพื่อช่วยเหลือสมาชิกในกรณีเกิด แก่ เจ็บ ตาย ปัจจุบันมีสมาชิกในระบบถึงกว่า 1,200 ราย
รูปภาพ : ศูนย์การเรียนรู้โจ้โก้
ผลกระทบที่เกิดขึ้น
1. การฟื้นฟูและอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ - การขึ้นทะเบียนพื้นที่ป่าและจัดการให้เป็น “ป่าชุมชน” ส่งผลให้เกิดการอนุรักษ์พื้นที่สีเขียว ลดการบุกรุกพื้นที่ป่า และช่วยรักษาความหลากหลายทางชีวภาพในระยะยาว
2. การบริหารจัดการน้ำอย่างยั่งยืน - การพัฒนาแหล่งน้ำและระบบกระจายน้ำอย่างมีประสิทธิภาพ ช่วยให้ทรัพยากรน้ำในชุมชนมีความมั่นคง ลดความเสี่ยงจากภัยแล้ง และส่งเสริมการทำเกษตรกรรมแบบยั่งยืน
3. ลดการพึ่งพาทรัพยากรจากภายนอก - การใช้พื้นที่อย่างเหมาะสมในระบบเกษตรและการจัดการทรัพยากรภายในพื้นที่ ลดการทำลายสิ่งแวดล้อม และลดการใช้สารเคมีที่เป็นพิษต่อดิน น้ำ และสิ่งมีชีวิต
4. เสริมสร้างความมั่นคงในชีวิตความเป็นอยู่ของชุมชน - การมีระบบออมทรัพย์และสวัสดิการชุมชนช่วยลดความเปราะบางทางเศรษฐกิจของครัวเรือน โดยเฉพาะในกลุ่มเปราะบาง เช่น ผู้สูงอายุ และผู้มีรายได้น้อย
5. ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของประชาชน - ชุมชนมีบทบาทในการกำหนดทิศทางการพัฒนาและจัดการทรัพยากรของตนเอง ทำให้เกิดความรู้สึกเป็นเจ้าของ และร่วมกันดูแลรักษาทรัพยากร
6. สร้างการเรียนรู้ระหว่างรุ่น และลดช่องว่างทางวัย - การอบรมและถ่ายทอดความรู้ระหว่างผู้รู้กับเยาวชน ส่งเสริมการอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่น และสร้างความต่อเนื่องของวิถีชีวิตชุมชน
7. พัฒนาเครือข่ายและความเข้มแข็งของชุมชน - การจัดตั้งกลุ่มและองค์กรชุมชนในประเด็นต่างๆ ช่วยให้ชุมชนสามารถบริหารจัดการตนเองได้ดีขึ้น และเชื่อมโยงกับภาคีภายนอกได้อย่างมีประสิทธิภาพ
รูปภาพ : ศูนย์การเรียนรู้โจ้โก้
ความสำเร็จที่ผ่านมา
ในอดีต เกษตรกรเมืองจังต้องเผชิญกับวิกฤตทางการเกษตร จากระบบเกษตรกรรมเชิงเดี่ยวที่เน้นปลูกพืชชนิดเดียวในปริมาณมาก ภายใต้แนวคิด “ผลผลิตสูง ราคาดี” แต่ผลลัพธ์กลับตรงกันข้าม เกษตรกรต้องพึ่งพาสารเคมีเร่งผลผลิตมากขึ้น ส่งผลให้ต้นทุนสูง รายได้ไม่พอใช้ จนต้องกู้หนี้ยืมสิน เกิดภาวะเกษตรพันธนาการที่ไม่ยั่งยืน จากปัญหานี้ เกษตรกรบางส่วนเริ่มรวมกลุ่มร่วมกับนักพัฒนาเอกชนและนักวิชาการท้องถิ่น จัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ และยกเมล็ดพันธุ์ขึ้นมาเป็นประเด็นหลักในการขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลง โดยมี ชมรมอนุรักษ์พรรณพืชพื้นบ้านจังหวัดน่าน ทำหน้าที่เป็นแกนกลางประสานเครือข่ายเกษตรกรและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง โดยปัจจุบันเครือข่ายมุ่งเสริมศักยภาพเกษตรกรและเสริมองค์ความรู้ด้านเทคนิคเกษตรเพื่อให้เกษตรกรสามารถประยุกต์ใช้ในแปลงของเกษตรกรได้ ปัจจุบันศูนย์โจ้โก้ ได้ทุนสนับสนุนหลายส่วน อาทิ ค่าบริการศึกษางานจากบุคคลและหน่วยงานภายนอก และเงินบริจาคทั่วไปทั้งแบบบุคคลและหน่วยงาน
รูปภาพ : ศูนย์การเรียนรู้โจ้โก้
ผู้สนับสนุนโครงการ
ชุมชนได้รับการสนับสนุนจากหลากหลายภาคส่วน ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนกิจกรรมต่าง ๆ อย่างต่อเนื่อง ดังนี้
- กลุ่มออมทรัพย์ของชุมชน
- จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
- ChangeFusion
- มูลนิธิกสิกรไทย
- เครือเจริญโภคภัณฑ์ (CP Group)
- เครือข่ายฮักเมืองน่าน
- สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (NIA)
- ศูนย์การกระจายสินค้าจังหวัดน่าน
- กองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.)
- สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน)
- มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา (มทร.น่าน)
- นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยและสถาบันวิจัยต่าง ๆ
แผนการดำเนินงานในระยะต่อไป/สิ่งที่ต้องการสนับสนุน
1. แผนพัฒนาป่าชุมชน ที่ดิน และองค์กรผู้ใช้น้ำ
- วางแผนฟื้นฟูและพัฒนาพื้นที่ป่าโดยส่งเสริมการจดแจ้งสิทธิเป็นป่าชุมชน และจัดทำแผนบริหารจัดการป่าอย่างเป็นระบบและยั่งยืน
- เสริมสร้างความเข้มแข็งขององค์กรผู้ใช้น้ำในระดับพื้นที่ เพื่อให้สามารถบริหารจัดการน้ำได้อย่างครอบคลุม
- พัฒนาคุณภาพน้ำให้เหมาะสมกับการอุปโภคบริโภคและการเกษตร ด้วยการวางระบบจัดเก็บและกระจายน้ำอย่างมีประสิทธิภาพ
- สนับสนุนการวิจัยและพัฒนาองค์ความรู้เกี่ยวกับพืชสมุนไพร เพื่อยกระดับเป็นผลิตภัณฑ์สุขภาพของชุมชน ทั้งในด้านการใช้ประโยชน์ การแปรรูป และการสร้างรายได้อย่างยั่งยืน
2. ด้านการเงิน การออม และสถาบันการเงินชุมชน
- เสริมสร้างและขยายบทบาทของกลุ่มออมทรัพย์ชุมชนที่มีสมาชิกกว่า 1,200 คน ให้สามารถพัฒนาไปสู่การเป็นสถาบันการเงินชุมชนที่มีศักยภาพ
- สนับสนุนการบริหารจัดการกองทุน การสร้างผลิตภัณฑ์ทางการเงิน และระบบสวัสดิการชุมชนอย่างต่อเนื่อง
3. แผนพัฒนาการเด็กตามช่วงวัย
- ส่งเสริมโครงการพัฒนาการเด็กตามวัย เพื่อลดช่องว่างด้านการเรียนรู้ และพัฒนาศักยภาพเยาวชนให้สอดคล้องกับบริบทชุมชน
4. การจัดการข้อมูลเพื่อการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพ
- ส่งเสริมให้คนในชุมชนสามารถจัดเก็บ วิเคราะห์ และสื่อสารข้อมูลกิจกรรมต่างๆ ได้ด้วยตนเอง
- นำเทคโนโลยี เช่น AI และเครื่องมือดิจิทัล มาใช้ในการจัดการข้อมูลและวางแผนพัฒนาชุมชน
- พัฒนาทักษะการใช้เทคโนโลยีให้กับคนในชุมชน เพื่อให้สามารถบริหารจัดการข้อมูลได้อย่างยั่งยืนโดยไม่ต้องพึ่งพาภายนอก
รูปภาพ : ศูนย์การเรียนรู้โจ้โก้